TARIH – MÖ 5,400 MALTA’NIN MEGALİTİK TAPINAKLARI VE HAL SALFIENİ HYPOGEUM

BUGÜNE KADAR ELDE EDİLEN BİLGİLERİN ÖZETİ

GİRİŞ

Malta Megalitik Tapınakları, Malta takımadalarında, Malta ve Gozo adalarında bulunan bir grup tapınaktır. Bu küçük takımadalar çok sayıda megalitik tapınağa ev sahipliği yapmaktadır: şu anda, otuz üç tapınağı bir araya getiren on yedi alan envanterlenmiştir. Bunlara, şimdi İkinci Dünya Savaşı bombaları veya yıkım nedeniyle kaybolmuş, en az bir o kadar tapınağı temsil eden on beş kadar başka alan da eklenmelidir.

UNESCO tarafından koruma altına alınan başlıca yerler arasında Skorba, Ġgantija, Ta’ Ħaġrat, Ħaġar Qim, Mnajdra ve Tarxien’deki yedi megalitik tapınak bulunmaktadır.

Bunlar MÖ 4. ve 3. binyıllar arasında inşa edilmiş anıtsal tarih öncesi yapılardır.

Olağan plan 

Özet olarak aşağıdaki hususlar belirtilebilir:

• Eliptik ön avlu, içbükey cephe, cephe ve duvarlar yatay bloklarla kaplanmış dikey levhalardan (ortostatlar) oluşmaktadır.
• Cephenin ortasındaki giriş, anıtsal bir geçitten geçerek, ana eksenin her iki yanında simetrik olarak düzenlenmiş, bazen üç apsisli veya dört, beş ve hatta bir durumda altı apsisli ek avluları olan, apsis adı verilen yarı dairesel odalara sahip taş döşeli bir avluya açılır.
• Anıtlar, muhtemelen yatay kirişlerle örtülü, kornişli çatılara sahiptir.
• Süslemeler, spiral motifler, ağaçlar, bitkiler ve çeşitli hayvanları tasvir eden kabartmalı paneller ve deliklerle süslenmiş panellerdir.

ANA SİTELERİN KONUMU

Google görseli/Gozo kuzey-doğudaki ada/Malta güney-doğudaki ada.

TARİH

Akdeniz veya Batı Avrupa megalitizminden bağımsız olan Malta megalitizmi, en eski kıtasal megalitik alan olan Barnenez mağarasından 400 ila 700 yıl öncesine, MÖ 4.850 – 4.450 yıllarına dayanırken, Carnac hizalanmaları yalnızca MÖ 4.000’den kalmadır.

Malta megalitizmini zaman içinde konumlandırmak için, yaygın olarak kabul edilen zaman ölçeği şöyledir:

MÖ 5.200 – 4.100 Neolitik dönem

• MÖ 5.200 – 4.500 Għar Dalam evresi
• MÖ 4.500 – 4.400 Gri Skorba evresi
• MÖ 4.400 – 4.100 Kırmızı Skorba evresi

MÖ 4.100 – 2.500 Tapınaklar dönemi A

• MÖ 4.100 – 3.800 Żebbuġ evresi
• MÖ 3.800 – 3.600 L-Imġarr evresi
• MÖ 3.600 – 3.000 Ġgantija evresi
• MÖ 3.000 – 2.900 Ħal Saflieni evresi
• MÖ 2 900 – 2 500 Ħal Tarxien evresi

MÖ 2.500 – 700 Bronz Çağı

• Tarxien mezarlıklarının MÖ 2.500 – 1.500 evresi
• MÖ 1.500 – 725 Borġ in-Nadur evresi
• MÖ 900 – 700 Baħrija evresi

Mastabalar (MÖ 2.700) ve Mısır piramitleri (MÖ 2.500) aslında son Malta tapınaklarıyla çağdaştır, tıpkı Stonehenge gibi (mavi taşlardan oluşan çift at nalı [MÖ 2.600], trilitleri [MÖ 2.400] ve sarsen çemberi [MÖ 1.600’e kadar yeniden işlenmiştir]).

Büyük Malta megalitik dönemi yaklaşık 700 yıl önce Knossos antik tapınağının (MÖ 1900 – 1800) inşasıyla sona ermiştir.

Her anıtın kendine özgü bir düzeni, yapısı ve yapım teknikleri vardır.

Genellikle içbükey bir cephenin önündeki eliptik bir ön avludan yaklaşılır. Cephe ve iç duvarlar, ortostat olarak bilinen dikey taş levhalardan yapılmış ve üzerleri yatay bloklarla örtülmüştür.

Binanın girişi genellikle cephenin ortasındadır ve anıtsal bir geçitten taş döşeli bir avluya açılır. Binaların içi, genellikle apsis olarak adlandırılan ve ana eksenin her iki yanında simetrik olarak düzenlenmiş yarım daire şeklindeki odalardan oluşur. Apsislerin sayısı bir anıttan diğerine değişir: bazılarında orta avluya açılan üç apsis bulunurken, diğerlerinde dört, beş ve hatta bir örnekte altı apsisli avlular vardır. 

Günümüze ulaşan yatay yığma eleman sıraları, anıtların muhtemelen yatay kirişlerle örtülü, kornişli çatılara sahip olduğunu göstermektedir. Bu inşaat yöntemi, zamanına göre oldukça sofistike bir çözümdü.

Anıtlarda bulunan bezemeli unsurlar yüksek düzeyde bir işçiliğe tanıklık etmektedir. Bu unsurlar çoğunlukla deliklerle süslenmiş paneller ve spiral motifler, ağaçlar, bitkiler ve çeşitli hayvanları tasvir eden kabartmalı panellerden oluşmaktadır. Bu yapıların şekli ve düzeni ile içinde bulunan eserler, son derece organize bir toplumun ritüelleri için önemli bir merkez olduklarını göstermektedir.

SKORBA TAPINAĞI (MÖ 5.400 – 2.500)

Skorba sahasının haritası (deniz seviyesinden 118 m yükseklikte)

/yönetmen Hamelin de Guettelet

Sqolba olarak da yazılan Skorba, Malta adasının kuzeybatısındaki Żebbieħ’te bulunan bir grup megalitik tapınağın adıdır.

Ġgantija evresinden (MÖ 3.600 – 3.000) erken bir güney tapınağı ve Tarxian evresinden (MÖ 2.900 – 2.500) bir kuzey tapınağı olmak üzere iki tapınak bulunmaktadır. En eski kalıntılar MÖ 4. binyılın ilk yarısına tarihlenen 11 m uzunluğunda bir duvardan oluşmaktadır.

Güney tapınağı üç apsisli bir yonca şeklindedir. Güney-doğu/kuzey-batı ekseninde yönlendirilmiştir. Yaklaşık 20 x 12 m ölçülerinde olup, 25 x 15 m ölçülerinde bir muhafaza içindedir.

Önemli bir ayrıntı da tapınağın girişindeki taş döşemedir. Altı adet olan bu döşemelerin üçünde beş delik bulunmaktadır. Bu delikler D.H. Trump tarafından libasyon amaçlı olarak yorumlanmıştır.

İç mazgalın inşasında kullanılan 3.90 m yüksekliğindeki blok, Tarxian evresindeki daha sonraki bir yeniden geliştirme ile bağlantılı görünmektedir. Bu özel blok, tapınağın yakınındaki jeolojik ortamda bulunmayan globigerin kireçtaşından yapılmıştır. En yakın taş ocağı 1.500 metreden daha uzaktadır ve birkaç ton ağırlığındaki bir bloğu engebeli bir arazide taşımak başlı başına bir başarıdır.

Daha yakın tarihli, çok gövdeli kuzey tapınağı kötü korunmuştur. Yaklaşık 15 m x 15 m ölçülerindeki tapınak, güney-kuzey ekseninde ilk tapınağa bitişiktir.

Alanda yapılan kazılarda taş ve pişmiş toprak figürinler gün ışığına çıkarılmıştır. Bunlar stilize edilmiş kadın gövdeleriydi, ancak açıkça göğüsleri ve kasık üçgenini gösteriyordu. Ayrıca sürtünerek fallus şekline sokulmuş sığır kemikleri ve mezbahada görülebilecek şekilde parçalanmış keçi kafatasları da bulunmuştur.

ĠGANTIJA TAPINAĞI (MÖ 4.100 ILA 3.000)

Ġgantija’daki tapınağın planı / Hamelin de Guettelet tarafından hazırlanan plan

Ġgantija (Maltaca “devlerin kulesi”), Malta’da, Gozo adasının merkezinde, Xagħra kasabası yakınlarında bulunan, biri güney diğeri kuzey tapınağı olan iki megalitik tapınak kompleksinin adıdır.

Güney tapınak (28 x 24 m), çift apsisli bir salondan (MÖ 3.600) önce gelen yonca şeklindedir (belki de ilkel bir biçimde MÖ 4.100).

Kuzey tapınak (20 x 18 m) çift apsisli iki odadan oluşmaktadır (MÖ 3.600 sonrası). Arka odada geleneksel ön apsis yerine bir niş bulunmaktadır. Alan MÖ 4.100 ile 3.000 yılları arasında kullanılmıştır.

Güney tapınağında, girişte sağda yer alan apsisin ibadet için özel bir öneme sahip olduğu görülmektedir. Önünde bir ocak bulunan taş bir paravan apsisin arka kısmını tanımlamaktadır. Bir platform oluşturan basamaklar üzerinde düzenlenmiş, spirallerle yontulmuş iki alçak sunak vardır. Bunun üzerinde, şu anda Ulusal Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen mükemmel cilalanmış konik taşı (1 m yüksekliğinde) barındıran bir niş bulunmaktadır. Sol taraftaki apsisin kazılarında kırmızı aşı boyasıyla süslenmiş bir kil sıva kaplaması ortaya çıkarılmıştır. Arka taraftaki apsislere giden geçit, küçük içbükeylerle süslenmiş dik taşlardan yapılmıştır. Sol apsiste, muhtemelen metal olan aletlerin izlerini hala gösteren mükemmel kare bloklardan yapılmış üç niş bulunmaktadır.

Ta’ Ħaġrat Tapınağı (MÖ 3.600 ila 3.000)

Ta’ Ħaġrat tapınağının planı / Hamelin de Guettelet tarafından çizilmiştir

Ta’ Ħaġrat megalitik tapınak kompleksinin tarihi Neolitik döneme kadar uzanmaktadır. Malta adasında, Skorba’ya çok yakın olan L-Imġarr’da yer almaktadır. Mġarr evresi (MÖ 3800 – 3600) 1 için referans alanıdır.

Güneydoğu/kuzeybatı yönüne bakan üç loblu ilk tapınak 18 x 16 m boyutlarındadır. MÖ 3.600 ila 3.000 yılları arasına tarihlendirilmiştir. Dört apsisli ikinci tapınak güney-kuzey yönündedir ve daha küçüktür. Boyutları 10 x 8 m’dir ve MÖ 3.300 ile 3.000 yılları arasına tarihlenmektedir. İlk tapınağın doğu apsisinde bulunan harici bir girişi yoktur.

Her ikisi de büyük kuru taşlardan inşa edilmiştir. İlk tapınak, orta alana doğru genişleyen megalitik bir girişe sahiptir. Kazılar, bu iki tapınağın MÖ 4100 – 3800 yıllarına tarihlenen daha eski bir alan üzerine inşa edildiğini ortaya çıkarmıştır.

Kazılar sırasında keşfedilen kireçtaşından bir minyatür (6 x 4 x 5 cm) oval bir tapınağı tasvir etmektedir. Üçgen portal, kaba yontulmuş duvarlar ve büyük levhalardan yapılmış bir çatı seçilebilmektedir. Şu anda açık havada bulunan bu tapınakların litik bir çatıya sahip olduğu düşünülmektedir.

MNAJDRA TAPINAĞI (MÖ 3.600 ILA 2.500)

Mnajdra’daki tapınağın planı/Plan Hamelin de Guettelet tarafından hazırlanmıştır

Mnajdra, Qrendi kasabası yakınlarında, Ħaġar Qim’den 500 m uzaklıkta, Malta adasının güney kıyısında yer almaktadır. Alan, Akdeniz’den 200 m yükseklikte, kayalıkların üzerinde yükselmekte ve Filfla adacığı 5 km açıkta görülebilmektedir.

” … ” Tapınaklar çoğunlukla kornişler ve daha küçük taşlar ile büyük kireçtaşı levhaların kullanıldığı sütun ve lentolardan oluşmaktadır.

” … ” Mnajdra’nın yonca yaprağı planı Ħaġar Qim’inkinden daha düzenlidir ve Ġgantija’daki daha önceki tapınağı anımsatmaktadır. Prehistorik yapı, birleĢik fakat birbirine bağlı olmayan üç tapınaktan oluĢmaktadır: üst, orta ve alt tapınaklar:

• Yukarı Tapınak, Mnajdra kompleksindeki en eski yapıdır ve Ġgantija dönemine (MÖ 3600-3200) kadar uzanmaktadır. Üç apsisli bir yapıdır ve girişi, Malta’daki diğer megalitik girişlerin tipik bir yapı türü olan büyük bir dikey kireçtaşı levhada açılmış bir delikten oluşur. Tapınağın orijinalinde tonozlu bir tavanı varmış gibi görünmektedir, ancak bunun sadece tabanı duvarların tepesinde hala yerinde durmaktadır. Sütunlar, iç yüzeylerinde yatay sıralar halinde açılmış deliklerle süslenmiştir.
• Orta Tapınak, Tarxian döneminin (MÖ 3150-2500) sonunda inşa edilmiştir ve en yeni yapıdır. Üstü yatay taşlarla kaplı levhalardan oluşmaktadır.
• Erken Tarxian döneminde inşa edilmiş olan alt tapınak, en iyi korunmuş ve en etkileyici yapıdır. Taş banklar içeren bir ön avluya, yatay levhalarla kaplı bir giriş geçidine ve olası bir kubbeli çatı kalıntısına sahiptir. Tapınak spiral oymalar ve girintilerle süslüdür ve bazıları daha küçük odalara, biri de bir grup taşa açılan pencerelerle delinmiştir.
• Alt tapınak astronomik olarak hizalanmıştır ve astronomik gözlem veya takvim için bir alan olarak hizmet vermiş olabilir. Ekinokslarda güneş ışığı ana girişten geçer ve tapınağın eksenini aydınlatır. Gündönümlerinde ise bu girişin sağında ve solunda yer alan megalitlerin kenarlarını aydınlatır.

” … ” Aralık 1949’da, muhtemelen tapınak taşlarını taşımak için kullanılan iki küçük heykel, iki büyük kase, aletler ve büyük yuvarlak bir taş keşfedildi.

Ħaġar Qim Tapınağı (MÖ 3.600 – 2.500)

Hagar Qim tapınağının planı / Hamelin de Guettelet tarafından tasarlanmıştır

Neolitik Ħaġar Qim bölgesi, Malta’nın güneyindeki kayalıkların üzerinde, Qrendi kasabası yakınlarında yer almaktadır.

Dört tapınağın kalıntıları bin yıllık bir döneme yayılmıştır (MÖ 3.600-2.500). En eski yapının kalıntılarını bugün tespit etmek zordur. Alanın güneyinde, artık okunması zor olan kalıntılar (yaklaşık 18 x 12 m) en azından Mġarr evresine (MÖ 3.800-3.600) tarihlenmektedir. Alanın kuzeyindeki kuzey tapınağı (25 × 20 m) Ġgantija evresine (MÖ 3.600-3.000) ait çokgen bir plan göstermektedir.

Alanın merkezinde, güney çevre duvarı (yaklaşık 35 m × 28 m) bir tapınağı ve en az beş yüzyıllık bir süre boyunca birbirini izleyen eklentileri/yenilemeleri kapsamaktadır. Orijinal tapınak (MÖ 3.000-2.500), dört apsis ve bir niş ile değiştirilen distal apsis ile ilk olarak ikinci batı apsisi ile iletişim kuran bir oda ile genişletilmiştir. Daha sonraki üç eklentinin hepsi kanonik planla ilgili olarak tek bir orijinal özelliği paylaşır: doğrudan dışarıya açılırlar ve aralarında hiçbir iç iletişim yoktur. Tamamen globigerin kireçtaşından kesme taşla inşa edilen Ħaġar Qim kompleksi, MÖ 3.000-2.500 yıllarını kapsayan “tapınak kültürü “nün mimari estetizminin doruk noktasını işaret etmektedir4,5.

Kuzeydoğu cephesinde, kehanet çukuruna erişim sağlayan koridorun hemen dışında, iki betili barındıran bir kutsal alan bulunmaktadır: erkek cinsiyetini temsil ettiği varsayılan ince bir betil ve kadın cinsiyetini temsil ettiği varsayılan çok daha alçak, yamuk bir betil. Betillerin solunda, bir Malta tapınağında kullanılan en büyük muhafaza taşı 6,4 m uzunluğunda, 5,2 m yüksekliğinde ve tahminen yirmi ton ağırlığındadır. İlk batı apsisinde yapılan kazılarda, başı olmayan, son derece natüralist bir çıplak kadın heykelciği olan “Malta Venüsü” ortaya çıkarılmıştır.

TARXIAN TAPINAĞI (MÖ 3.600 ILA 2.500)

Tarxien tapınağının planı / Hamelin de Guettelet tarafından yaratılmıştır

Tarxien Tapınakları dört dini yapıdan oluşan bir kompleks oluşturur

Doğudaki ilkel tapınak, Ġgantija evresinde (MÖ 3.600-3.000) MÖ 3.250 yılına tarihlenmektedir. Güney-kuzey doğrultusunda uzanan ve yaklaĢık 15 x 10 m ölçülerindeki kalıntıların, restorasyon sonucunda beĢ apsisli küçük bir tapınak olduğu anlaĢılsa da deĢifre edilmesi zordur.

Doğu ve batı tapınakları Saflieni evresinde (MÖ 3.000-2.900) MÖ 3.000 yılına tarihlendirilmektedir ve her ikisi de güney-batı/kuzey-doğuya bakmaktadır. En basit ama belki de en iyi işlenmiş olan doğu tapınağı yaklaşık 20 x 20 metre boyutlarındadır. Sağdaki kehanet apsisi olarak bilinen apsis de dahil olmak üzere arkadaki iki apsis, hafifçe içe doğru eğimli ve ana kayaya yerleştirilmiş büyük, mükemmel uyumlu levhalardan oluşmaktadır.

Beş apsisli batı tapınağı yaklaşık 25 x 25 m boyutlarındadır. Geleneksel içbükey bir cepheye sahiptir ve her iki ucunda (bugün sadece güney ucunda) zemin seviyesinde, birkaç delikle delinmiş mükemmel oyulmuş ve çerçevelenmiş bir taş bulunmaktadır. T. Zammit’in izinden giden arkeologlar, bunun küçük bir kutsal alanın kehanet taşı olduğuna inanmaktadır. 1956’da yeniden inşa edilen anıtsal girişi geçtikten sonra, sağdaki ilk apsiste neredeyse 3 m yüksekliğinde olması gereken devasa bir heykelin alt kısmı yer almaktadır. Bu heykelin büyüklüğü, bir insan temsilinden ziyade bir idol olduğunu düşündürmektedir. Çeşitli yerlerde keşfedilen diğer heykelciklerle olan benzerliği, tüm bu heykelciklerin idol statüsünü doğrulamaktadır. Bu tapınakla ilgili en dikkat çekici şey, geometrik motiflerle (volütler, spiraller, vb.) veya hayvan motifleriyle (keçi, domuz, vb.) kabartma olarak oyulmuş taşların sayısıdır. Bu süslemeli taşlardan birinin yarım ay şeklinde bir açıklığı vardır ve bu açıklık mükemmel bir şekilde yerleştirilmiş ve süslenmiş bir taşla kapatılmıştır. Kazılar, bu taşın adakların ve ritüel taş bıçağın yerleştirildiği bir alana açıldığını ortaya çıkarmıştır.

Merkez tapınak önceki iki tapınağın arasında yer alır ve Tarxian evresine (MÖ 2.900-2.500) tarihlenir. Altı apsisi ve güney-batı/kuzey-doğuya bakan bir distal nişi olan tapınak yaklaşık 28 x 20 m boyutlarındadır. Dış dünya ile yalnızca birinci kuzey apsisinde bulunan bir giriş aracılığıyla iletişim kurar, ancak ana girişine batı tapınağının ikinci güney apsisi üzerinden erişilebilir.

TAPINAKLARIN EVRİMİ

YouTube Arcana sitesinde tapınakların evrimine ilişkin ilginç bir diyagram bulunmaktadır:

Arcana Dünyanın gizemleri

XEMXIJA’NIN MEZARI

Arcana web sitesinin Xemxija mezarından bir model olarak bahsettiğini unutmayın. Aslında bunun, daha sonra tapınakların tasarlandığı model olduğu söylenmektedir.

İşte Jess Emma Thompson’ın Xemxija sitesiyle ilgili açıklaması:

Xemxija mezarları, Xemxija Platosu’nun üst mercan kireçtaşında, Saint-Paul Körfezi’ne bakan bir tepenin zirvesinde yer alan yedi kaya mezarından oluşmaktadır.

Her mezara platodaki küçük bir giriş bacasından ulaşılmaktadır; bu bacalar orijinalinde büyük taşlarla kapatılmış olabilir. Giriş şaftları

Bazıları kayada korunmuş basamaklara sahip kubbe biçimli odalar (her bir mezarın plan ve kesit çizimleri için bkz. ek 2.1). Mezarlar başlangıçta kireçtaşında sonradan genişletilmiş boşluklar olarak sunulmuş olabilir. Mezar 1 ve 2, kireçtaşı sütunlarla desteklenen üç iç loba sahiptir; bu mezarlar şimdi birbirine bağlıdır, ancak başlangıçta ayrı ayrı inşa edilmişlerdir. Mezar 3 ve 4 daha basittir, her ikisinde de böbrek şeklinde tek bir oda bulunmaktadır.

Mezar 5, girişten dışarı doğru yayılan beş loblu odasıyla en karmaşık olanıdır. ” … “

Mezar 4 dıĢındaki tüm mezarlar, Ġgantija evresinin karakteristik desenli çinili kâseleri de içeren seramikler (Ek 2.2) içermektedir (Evans 1971, 112-116). Bazı mezarlar Ġgantija evresinde inĢa edilmiĢ olabilirken, mezar 5 daha sonraki Saflieni evresine ait olabilir.

aşamasıdır (Evans 1971, 115; Pace 2004, 165).

İlginç bir şekilde, bu mezar 12 seramik kase ve leğenin yanı sıra kişisel süs eşyaları (V şeklinde delikli düğmeli beş Spondylus kabuğu, iki Spondylus kabuğu boncuk, üç kabuk kolye ucu ve iki minyatür yeşil taş balta kolye ucu) da dahil olmak üzere en geniş eser topluluğunu içeriyordu.

Xemxija mezarları haritası (Trump 2002, 163’ten sonra yeniden çizilmiştir).

Mezar 1 ve 2’ye (solda) ve mezar 5’e (sağda) girişler, fotoğraflar yazar tarafından çekilmiştir / Xemxija Mezarları

(Jess Emma Thompson’ın tezi, Ekim 2019/Magdalene College, Cambridge Üniversitesi)

HAL SAFLIÉNİ’NİN MALTA’DAKİ HİPOGEUMU

SİTEDE HALİHAZIRDA BULUNAN BİLGİLERİN ÖZETİ

Ħal Saflieni hipojesinin planı / Hamelin de Guettelet tarafından çizilmiştir

Açıklama

Alan, dört seviyeye yayılmış yaklaşık 2.500 m2 üzerinde yaklaşık elli odadan oluşmaktadır. Hipojeum girişinin restorasyonuyla birlikte ilkel zemin seviyesi, yaklaşık -3 m’deki ilk seviye, Żebbuġ evresine (MÖ 4.100-3.800) tarihlenen ilk odaları ve Ġgantija evresinin (MÖ 3.600-3.000) genişlemelerini içerir. En iyi odaların bulunduğu -6 m civarındaki ikinci kat ve -10 m’nin biraz üzerindeki üçüncü kat Tarxian evresine (MÖ 3.000-2.500) aittir7.

İlkel toprak:

Alanın 20. yüzyılın sonunda restore edilmesi, ilk seviyenin geliştirilmesini sağlamıştır. Alana giriş artık doğrudan ikinci kat yerine bu kat üzerinden yapılmaktadır. Buna ek olarak, hipojeum girişini işaretleyen trilit portalleri ve başsız bir steatopyg kadın heykelciği ile iki bedensiz başın keşfedildiği ilk sunu kuyusunu görmek artık mümkündür.

Birinci seviye:

İlk katta, doğrudan sağda, ama aynı zamanda soldaki ilk odada, kemiklerin büyük çoğunluğunun keşfedildiği yerler vardır. Zammit, hipojenin yaklaşık 7.000 iskelet barındırdığını tahmin etmektedir. Bugün, Malta Ulusal Arkeoloji Müzesi’nde iki kutuda saklanan sadece altı dolikosefal kafatası kalmıştır. Sol taraftaki odanın sonunda yer alan geniş ve nispeten derin bir alan, uzmanlar tarafından MÖ 4000’lere tarihlenen bir sarnıç olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Yine solda yer alan bir trilit, bu alanın bir bölmesi olduğunu düşündürmektedir.

İkinci kat:

İkinci kat en geniş olanıdır; düzeni en karmaşık ve en dikkat çekici olanıdır. Hemen solda, bitmemiş gibi görünen (duvarların yüzeyinin hepsi aynı bitişe sahip değildir), ancak yine de dekore edilmiş bir oda vardır. Tavanında 14 kırmızı aşı boyası disk bulunmaktadır. Bu odadaki küçük oyuklar, arkeologların bu alanın az ya da çok bireysel gömüler için ayrıldığına inanmalarına yol açmıştır. Hipogeumda ilerlerken sağ tarafta “kehanet odası” olarak bilinen ve tavanı Tarxien tapınağında keşfedilen kabartmaların ruhuna uygun olarak aşı boyası spirallerle süslenmiş bir oda bulunmaktadır. Duvardaki küçük bir açıklık, kendisi de süslü olan ve açıklığa konuşulduğunda tapınakta yankılanan yankı nedeniyle “kahin nişi” olarak bilinen bir nişe açılmaktadır. Günümüzde uzmanlar nişi bir heykelin ya da kült nesnesinin yeri olarak düşünme eğilimindedir.

Hipogeumun arka tarafına doğru devam ettiğimizde, tavanı beşgenler halinde yazılmış parşömenlerle süslü yeni bir odaya giriyoruz. Burada arkeologların muskalar, mücevherler ve ünlü Uyuyan Leydi’yi keşfettikleri ikinci adak kuyusunu bulacaksınız:

Uyuyan Kadın (Ulusal Arkeoloji Müzesi, Valletta)

Sunu kuyusunun arkasında hipogeumun en dikkat çekici üç odası yer almaktadır: ana oda (sözde ibadet yeri), “Kutsalların Kutsalı” (sözde görevlilere ayrılmış) ve “Hazine” (sözde gömü alanı). Başka hiçbir hipogeumda bulunmayan bu odaların özelliği, globigerin kireçtaşından yontulmuş duvarlarının, trilitik girişleri, ortostatları, sunakları, kornişli tonozları, bankları ve benzerleriyle yüzey tapınaklarının tüm dış ve iç görünümlerine sahip olmasıdır. Taşın özellikle titizlikle işlenmesi bütüne gerçekten anıtsal bir görünüm kazandırmıştır.

Üçüncü seviye:

Yedi basamaktan oluşan ve sonuncusu iki dik taş üzerinde yerden oldukça yüksekte yer alan kısmen dolambaçlı bir merdiven üçüncü kata erişim sağlamaktadır. Burada, çoğunlukla üst kattakilerin altında yer alan odalar, yükü destekleyen pilastrları üst katta bırakacak şekilde düzenlenmiştir. Kırmızı aşı boyası izleri zengin bir dekorasyona işaret etmektedir. Bu odaların işlevi tartışmalıdır; bazı kişiler bunların karanlıkta tehlikeli bir merdivenle korunan depo odaları olduğunu iddia etmektedir.

ANA TANRIÇA KÜLTÜNÜN KANITI

Bu bölgeyi başka yerlerde daha önce gösterilmiş olanlarla uyum içinde anlamak için, ana tanrıça kültünün açık olduğunu da belirtmeliyiz.

Alanda figürinler ve hatta bir ana tanrıça heykelinin parçaları bulundu ve bunlar da özel niteliklere sahipti.

Yerel ana tanrıça böyle görünüyor olmalıydı, burada ayakta dururken gösterilmiştir:   

Ġgantija’da bulunan heykelciğin replikası (Ġgantija turizm merkezinde mevcuttur.)

Tarxien’in batı tapınağının ana girişinin sağındaki apsiste bulunan devasa idolün (2,5 metre) bu ana tanrıça olması dikkat çekicidir.

İşte heykelin kaidesinden geriye kalanlar:

WK/Tarxian Tapınakları/Galichon-Jerome-Tarxian Tapınakları

Açıkça görülüyor ki, Ggantija heykelciğinin giydiği elbiseye tıpatıp benziyor.

Bu sit alanında ayakta gösterilen ana tanrıça figürinine kıyasla, bacaklarının görünür olması oturur şekilde temsil edildiğini düşündürmektedir.

Bay Ferguson tarafından alıntılanan Bay Evans’ın görüşü de bu yöndedir:

Figür sağlamken yaklaşık iki metre yüksekliğinde olmalıydı.” … “… Figür şüphesiz oturur vaziyette sunulmuştur. Tarxien’de bulunan bazı heykelcikler, tamamlandığında nasıl olması gerektiğine dair iyi bir fikir vermektedir” (Evans 1971; 120) (Ian F.G.Ferguson’un Londra Üniversitesi Arkeoloji Doktora Tezi için hazırladığı Prehistorik/Malta Tapınak Yapıcıları s.187)

İşte yerel müzeden yerel ana tanrıçanın figürlerini yeniden üreten bazı kalıplar.

Başı olmadan bulunan steatopyge ana tanrıçasının (yani çok büyük kalçalı) kalıp reprodüksiyonu. Malta Müzesi

Hagar Qim’de bulunan heykelcikler

http://web.infinito.it/utenti/m/malta_mega_temples/stattuet/statt/stat/sitknee.html

Uyuyan Kadın (Ulusal Arkeoloji Müzesi, Valletta)

Belli ki Ħal Saflieni hipojesinin sunu kuyusunda keşfedilene karşılık gelmektedir.

Hal Safliéni hipogeumundan bir başka uyuyan kadın (?).

Cilalı kahverengi kilden yapılmış olan figür aşağıya doğru çevrilmiştir ve belden aşağısı çıplak görünmektedir. Boyun kısmı eksik ve sırtın bir kısmı kırıktır, ancak geriye kalanlardan pilili bir etek ayırt edilebilmektedir.

http://web.infinito.it/utenti/m/malta_mega_temples/stattuet/statt/stat/sitknee.html

Xaghra Çemberi (Ggantija’nın 400 m batısında bir mezar alanı) kazısı sırasında bulunan heykelcik.

Bay Ferguson tezinde bu çeşitli figürinler hakkında şunları söylüyor:

Eğer tanrıça figürinleri görünüşe göre anneliği simgeliyorsa (ki bunun en üst arketipi bebeğini emziren annedir), o zaman makul bir şekilde ana tanrıça figürinleri olarak adlandırılabilirler. Eğer kült uygulamalarına uygun bir tapınak veya mabet gibi arkeolojik bir bağlamda bulunmuşlarsa, o zaman bir ana tanrıça kültünden bahsetmek mantıklıdır (Ian F.G.Ferguson’un Londra Üniversitesi Arkeoloji Doktora Tezi için hazırladığı Prehistorik/Malta Tapınak Yapıcıları s.13).

Dolayısıyla, öncelikle Ana Tanrıça’ya adanmış bir sitede olduğumuza kesinlikle şüphe yok

Bununla birlikte, bu heykelciklere baktığınızda Ana Tanrıça’nın bu yerel temsilinin bazı özelliklerinin dikkat çekici olduğunu unutmayın:

• Kıvrımlıdır. Yuvarlak, hacimli omuzları, kolları, kalçaları veya kalçaları, bacakları, uylukları ve baldırları vardır.
• Otururken veya sırt üstü yatarken, yan yatarken ve hatta yüzüstü yatarken gösterilmiştir.